پلکان باستانی یافته، پیوند اسطوره و تاریخ

به گزارش مجله خبری نگار، در ۱۵ کیلومتری غرب درۀ کهن خرم‌آباد، عارضه‌ای طبیعی رُخ‌نمون دارد که صلابت و هیبت آن بر کران تا کران کوهستان پیرامون سایه گسترانده و چکاد رفیع آن از همیشه تا هنوز رهنمای بی‌بدیل رهپویان این گذرگاه تاریخی است؛ این عارضه، کوهی است مقدس به نام یافته؛ تافته‌ای جدابافته از رشتۀ سفیدکوه، با ۲۷۵۰ متر ارتفاع از سطح دریا و دیواره‌هایی صخره‌ای و عمودی که رویشگاه انواع رستنی‌ها، بانک ژنتیکی گیاهان دارویی و درختان کهنسال، گاهوارۀ تمدنی کهن، سکونتگاه انسان پیش از تاریخ، مآمن بز‌های وحشی، سلطان صخره‌های ناصعود که از دیرباز الهام‌بخش خلق آثار مفرغین به دست قدیمی‌ترین صنعتگران تاریخ، یعنی قوم کاسیت بوده است.

در دیواره جنوبی کوه یافته و تنگه‌ای به نام «قاژَه» یک رشته پلکان بر سینۀ کوه وجود دارد که به صورت دستکند از یک صخرۀ صاف و عمودی تراشیده شده‌اند و سال‌هاست برای کوهنوردان و مردمان این دیار، چیستی و کارکرد آنان همواره مورد سوال است؟ در بالا و پائین این پلکان بقایای معماری تخریب شده و چندین فضای دستکند به همراه دو آب‌انبار بزرگ وجود دارد و حیرت هر بیننده‌ای را برمی‌انگیزد و نیامند توجه و حمایت دارد.

در این خصوص عطا حسن‌پور، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان امروز ۲۳ آبان ماه در حاشیه چهارمین «همایش بین‌المللی معماری دست‌کند» گفت: در لرستان ۵۴ معماری دستکند شناسایی کردیم که در نقشه مشخص است که بیشترین آنها در دره خرم‌آباد و اطراف آن واقع شده و یک سری مجموعه نیز در شهرستان الیگودرز قرار دارد که نیازمند به اکتشافات و بررسی‌های بیشتری دارد.

وی با بیان اینکه موقعیت کوه یافته از جاده خرم‌آباد به سمت کوهدشت و کرمانشاه است و به لحاظ فرمت و شکل این کوه برادر بیستون کرمانشاه محسوب می‌شود، اضافه کرد: روی دیواره این کوه پلکانی قرار دارد و با اینکه بیش از هفت مرتبه با حضور پژوهشگران، باستان‌شناسان، زمین‌شناسان و کارشناسان خبره به آن صعود کنیم که بتوانیم کاربری آن را تشخیص دهیم و برای این دیواره سخت و صعب‌العبور صخره‌نوردان تاکنون ۲۲ مسیر دسترسی را باز کنند و ارتفاع این دیواره ۱۸۵۰ متر از سطح دریاست و به لحاظ زیست محیطی نیز این کوه مامن بز کوهی است.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان گفت: در قسمت پایین این دیواره، بیش از هشت فضای معماری وجود دارد؛ بجز فضا‌های دستکندی که در قسمت جنوب وجود دارد؛ در قسمت بالا نیز فضا‌هایی دست‌سازی وجود دارد؛ در این موقعیت کوه ۵۸ پلکان وجود دارد که ویژگی خیلی خاص است که در این ارتفاع و این موقعیت از کوه یافته این پلکان را ایجاد کردند.

حسن‌پور ادامه داد: در قسمت پایین این دیواره یک آب انبار به طول ۱۷.۴۰ متر که چهار متر در قسمت جنوب و دو متر از قسمت شمال به عمق سه متر عرض این آب‌انبار است.

وی بیان کرد: نحوه بالارفتن و پایین آمدن از پلکان بسیار دشوار است و قسمت انتهایی پلکان و پس از ۵۴ پله یک جان‌پناه و سایبان دارد؛ در بالای پلکان یک آب انبار بزرگ (به طول ۱۵ متر و عمق چهار متر و عرض ۴.۲۰ متر) دیگر وجود دارد که در اطراف آن دستک‌های چوبی وجود دارد که توانستند آب را برای آشامیدن و تطهیر پاکیزه نگه دارند و با تبخیر در برابر آفتاب سوزان کوه یافته مقابله کنند.

این پژوهشگر و دکتری باستان شناسی اظهار کرد: راس کوه یافته به نام «غار مغار» می‌شناسیم و دو آب انبار دستکند برای تامین آب بوده که نمونه مشابه آن را در کوه روبروی یافته تحت عنوان شهنشاه داریم که پلکان آن ۵۸ است و دسترسی به آن نیز شبیه بهم است.

حسن‌پور یادآور شد: به همت پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور، بخشی از سنگ‌های کوه یافته مورد آزمایش قرار گرفت و جواب این آزمایش نشان داد که کوه یافته به لحاظ منابع آبی بسیار غنی است.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان با بیان اینکه فضای قربانگاه در این کوه از بین رفته است، تاکید کرد: حفاظت از این دست‌کند بسیار دشوار است و تنها کوهنوردان حرفه‌ای می‌توانند به این منطقه صعود کنند و سازمان گردشگری باید برای ساماندهی به کمک ما بیایند؛ چون خیلی از گردشگران درخواست بازدید دارند، اما چون مسیر صعب‌العبور است این امکان وجود ندارد.

وی گفت: در این منطقه سفال دوره اشکانی و سفال دوره میانی اسلامی وجود دارد اگر بخواهیم سفال‌ها را کاوش کنیم بسیار سخت است.